Maanskadu

as die volmaan soos vanoggend vroeg

geel en bottervet

laag deur sneeubewitte boomtakke

oor witgeskrikte sneeuland lê….

hoor ek die roepstem uit die skaduland

wat trek aan my siel

en pluk aan my hand

om in swart-wit bosse my spoor te gaan hardloop

te huil soos ‘n wolf en wild te wees….

my band met die kosmos te vier

op hierdie vreemde manier

en ek sal lyk soos ‘n honger spook

en klink soos ‘n vals klavier

maar ver van stad se rook

maan op my gesig

sterre in my oë

lag in my mond

sal ek veertjielig soos ‘n skadugees

kaal tone in mosgrond

weer die kind kan wees….

Net voor ek vrek van die koue.

Ou vriend

Vanoggend het ‘n ou vriend weer sy opwagting gemaak. Toe ek buite kom was hy daar. Sy handskud was ysig, die punte van my vingers het begin tintel toe hy my hand vat. Hy het ‘n ysige arm om my skouers geslaan en saamgestap kar toe. Met sy ys-asem in sy kraakstem in my oor gefluister en vertel van die koue plekke waar hy die somer deurgebring het. Met knarsende voetstappe het ons in stilte verder saam gestap.

Terwyl hy vir my gewag het het hy ‘n wit deken oor die tuin geweef. Hardgevriesde spinnerakke hou struike aan mekaar vas. Die vensters van die kar het ‘n klipharde lagie van sy koue asem op en dit kos ‘n paar minute se harde krap om dit af te kry. Die lug is vuilpienk en deurkruis met vliegtuigstrepe. ‘n Sluierwolkie van suiwer goud het teen die horison vasgevries en ‘n dun miskombersie lê laag oor die wit landskap. Koperkleurige stoom  slaan op van skape se rue wanneer die eerste sonstrale huiwerig oor hulle streel. In die kanale lê die eerste dun lagie ys en die komende naweek word die eerste sneeu van die seisoen verwag. Koning winter is hier.

Ek en my ou vriend het eintlik ‘n liefde-haat verhouding. As hy ‘n tyd lank nie sy gesig gewys het nie begin ek hom selfs al ‘n klein bietjie te mis, maar wanneer hy kom kuier hy so verskriklik lank. Hy bring elke jaar vrolik tyding van ‘n mooi tyd wat aanbreek, groet jou elke oggend getrou by die deur, maar sodra die lekker dae verby is bly hy mistroostig en klam om die huis hang. Hy dring homself in elke krakie van jou menswees in en gaan lê soos ‘n nat kombers oor jou gemoed. Teen die einde van Januarie vervloek ek hom en probeer hom met geweld weg te jaag, maar hy bly soos ‘n bang hond terugkruip en sluip dan onder die voordeur in waar hy homself in die voorportaal versteek. Om aan jou bene vas te klou as jy verbystap.

Laat in Februarie skud jy al jou kop in ongeloof as jy sien hoe vashoudend die ou is. Dan is jou sinne al verdoof van die koue en jou stem vries sigbaar voor jou in die lug voordat hy krakend grond toe val. Die eerste sneeuklokkies het al teen die einde van Januarie geblom, maar hy het hulle al lankal woedend vertrap. Hy probeer witvoetjie te soek met kristalwit sneeu wat hy soos versiersuiker oor alles strooi en vir ‘n kort tyd verdryf die wit die swart uit jou siel, maar dan word alles weer gewoon….gewoon koud. Karre gly en slinger soos dronkaards oor die paaie en ‘n eenvoudige uitstappie met die fiets het ontaard in ‘n dans met die dood.

Hy het gekonkel met die son en die maan. Maanverligte nagte gebruik hy om deur die tuine te sluip en sy harde wit spoor van dood op alles agter te laat. Op helder sonskyndae gly hy geluidloos deur die strate soos ‘n gees wat jy net kan sien as jy op hom blaas.

Teen middel-Maart steek die eerste krokusse skamerig hul pers koppies deur die grond, gevolg deur die bottergeel narcisse wat halstarrig verset bied teen sy koue geweld. En stadigaan, êrens in April begin die dae langer te raak en die son meer warmte te bring. En dan sien jy dat hy sy koue lang vingers stadig terugtrek. Die ys op die kanale begin smelt, die voëls begin terugkeer van hul eksotiese vakansiebestemmings en die blomme bars uit die grond soos kinders na die laaste skoolklok. Dan kom die lewe terug in my hart en met ‘n glimlag neem ek afskeid van my vriend. Dankie dat jy gekom het, dit was lekker en ons sien jou volgende jaar weer.

En hy sê totsiens met ‘n laaste venynige klap van sy ysige lang sweep voordat hy druipstert terugtrek na die verre noorde toe; Daar êrens waar dit altyd koud is en hy homself sal opkrul in ‘n geheime gletser. Met ‘n hartseer sug draai hy een keer in die rondte voor hy sy koue snoet in sy ysige stert indruk vir sy winterslaap. En dan droom hy sy ysige drome van my.

Djonk

Skielik het hy net daar gestaan. By die hek, hoed in die hande.

Dit was 35 grade die middag in ‘n lang vergete Desember en ek was besig om in die gloeiende son die huis se dak te verf. Die son het my gebrand, my arms en bene was vol turkoois verf en my rug en bene was seer van die skuins staan teen die dak. Ek was dors en moeg en ek het gewoonlik sommer so ongeduldig van die dak af geskree dat ek geen hulp nodig het nie, dankie, en dan verder gewerk. Maar uit respek vir die ou man het ek van die dak afgeklim en hek toe gestap.

Hy was ouer as ‘n klip, met die grys peperkorrels, en plooie soos ploegvore oor sy donker gesig. ‘n Ouderdom wat nie in mensjare getel kan word nie. Sy hande was nog ouer. Benerig, oorgetrek met vernielde bruin leer en met knopperige kneukels het hulle ‘n laphoedjie vasgehou. Maer, knopperige skouers. Stukkende skoene wat ‘n duisend myl geloop het onderaan twee maer, krom bene. Maar die glimlag….. so ‘n tandelose glimlag wat die warmte van die son om jou hart vou. ‘n Glimlag wat uit sy siel kom, oorloop deur sy oë en in duisend plooie oor sy gesig stroom. Wat jou dwing om saam te lag.

Op my vraag of ek hom kon help het hy aangebied om die dak vir my te verf. Met daardie skitterende glimlag op sy gesig het hy gesê dat die son my nog sal doodbrand daar bo.

Ek het gesê dat ek nie in die skaduwee kan sit en kyk hoe verf ‘n ou man my dak nie. Waarop hy hartlik gelag het, met ‘n knopperige hand oor sy maag gevryf en gesê het: “Meneer, die hongor hy maak my djonk!”, terwyl hy benerig op en af gespring het.

Ek het hom nie my dak laat verf nie. Maar ek dink gereeld aan die ou man wat so baie jare gelede djonk was voor my hek. Ek weet nie wat sy naam was, waar hy vandaan gekom het of waar hy heen gegaan het nie. Maar ek dink aan die glimlag. En hoe lekker daardie glimlag my laat voel het. Dan wonder ek of hy nog djonk is. En dan hoop ek dat ek op daardie leeftyd nie djonk hoef te wees nie.

Herfs

Toe ek vanoggend by die deur uitgaan streel die herfs met sy klam vingers oor my wang. Dit is kwart-oor sewe, maar nog donker. Nog nie regtig koud nie, maar ‘n ysige belofte skuil in die fris oggendluggie. Alles is klam en nat van die afgelope nag se dou en die mis hang laag in die straat. Swaar druppels plof op droë blare. Straatlampe skyn dofgeel deur die mis. Moë bome staan doodstil langs die pad en waai hartseer met geel blare as ons verbyry. Op die snelweg gly die karre by mekaar verby soos geeste van dooie mense oor ‘n begraafplaas. Daar is geen kontak nie, net die skyn van die ligte en die suis van wiele op ‘n nat pad. Bestuurders en passasiers sit stil in die donker warm selle.

Dit sal nie lank duur voordat die blare rooi geel en bruin op die sypaadjies lê en oor die pad waai nie. Dan word dit deur die wind in al wat ‘n hoek is gewaai en stapel kniehoogte op. Af en toe kom die munisiplaiteit skoonmaak, maar hulle is nog nie eens om die hoek nie of die wind strooi die blare weer oor die straat soos ‘n stoute kind. Dit duur maande voordat die laaste blare geval het.

Die afgelope dae het ons die tuin wintergereed gemaak. Alle snoeiwerk is gedoen en die beddings ‘n keer goed omgespit. Die gras groei nie meer nie, maar dit is nog steeds ‘n diep donker groen. So sal dit deur die winter ook bly, behalwe vir die kere dat dit deur ys of sneeu bedek word. Dit sal nie lank duur voor die eerste bevriesing nie en dan vries die grond vir vier maande lank so hard dat jy ‘n graaf nie inkry nie.

As ons gaan stap met die honde kom ons oral krimpvarkies teë. Nog ‘n teken van die naderende herfs. Die dae word korter en die outjies gaan al vroeër op pad om hulself vir oulaas dik te vreet aan die oorvloed wurms en torre wat nou nog tussen die nat gras te vinde is. Oral skiet bosse sampioene uit die grond uit. Die klam vogtige weer en min sonskyn is goed vir hulle. En die kastaïingneute begin ryp word. Een van die dae gaan die mense begin neute versamel om te bak. Die swaar reuk van bakkende kastaiïngs vul dan die dorp.

In die dae is dit meestal swaar bewolk met gereeld reën wat aanhoudend en indringend val. Die temperature wissel so tussen agt en vyftien grade en stadigaan daal dit. Alles is staalgrys. Wanneer die son homself laat sien loer hy vinnig tussen reusagtige wolke deur wat soos groot berge deur die lug vlieg, aangedryf deur verskriklike winde wat ver bo ons koppe woed en die somer wegwaai. Dan verdwyn die son vinnig weer om plek te maak vir reënbuie wat in vlae oor die pad waai en geute en afvoerslote binne minute laat oorloop. Net om tien minute later van agter ‘n ander wolk te skyn op ‘n nat en silwerskoon wêreld. Sonstrale spat van blink blare af. Die wind waai uitbundig en ruk en pluk ongeduldig aan fietsers se klere.

Dit is asof die mense hierdie tyd van die jaar meer in hulself keer. Op straat word jasse langer, dikker, donkerder en die sorgelose slentergang van die somer maak plek vir ‘n haastige tred. Oop skoene het verdwyn en stewels en waterdigte skoene trap nat spore op skoon vloere.  Die sorgelose blik verdwyn stadigaan uit die meeste gesigte en word vervang met ‘n ligte frons en ‘n ernstige trek om die mond. Kinders met ‘n blos op die wange en windverwaaide hare word ongeduldig aan die hand saamgetrek na waar dit ook is dat ouers met kinders hierdie tyd van die jaar heengaan.

In die huis het die sentrale verwarming hierdie week vir die eerste keer weer aangegaan. Dit is vir ons altyd die teken dat die donker maande aanbreek. Die eerste oggend as ons onder kom en die vloer is warm weet ons dat die somer finaal verby is. Die honde lê diep onder hulle komberse ingekruip en spring nie op om te kom groet nie. Teen die donker glas van die skuifdeur sit die druppels van die nag se reën. As ons gelukkig is word ons bederf met nog ‘n paar lekker sonskyndae, maar hulle sal kort wees en ver uit mekaar. En as Maraai verjaar kan die dik jasse aan.

Saans brand die kerse al op die koffietafel en kyk ons deur die swart venster na buitentoe in die stil straat terwyl ons tee drink. Die stapel baadjies op die kapstok word weekliks dikker en die skoene wat in die ingangsportaal uitgeskop word stewiger en warmer. Die sambrele staan klaar teen die muur by die voordeur.

Die wit- en rosé maak plek vir donker rooiwyn en ou kaas. Sjerrie, warm sjokolademelk, spekulaas en sop. Saterdagmiddag se braai word vervang met eenskottelbredies en selfgebakte brood. Terwyl ons styf teen mekaar op die bank sit en fliek kyk onder ‘n kombers. En die legkaarte en speletjies word van die solder af gehaal.

Saggies sak die herfs in my siel in. Die uitbundigheid en drukte van die somer word vervang met rus en vrede en stilte. Net soos die bome buite voel ons die seisoen van rus naderkom. Ons skud die somerblare af en hul ons in ‘n warm kleed van omgee vir mekaar. En binne-in skyn die son op ons harte en verwarm ons. En vul ‘n warm lig ons siele met dankbaarheid en vrede, want ons het dit so verskriklik goed.

Daar was ‘n tyd dat die koms van die winter my met ‘n koudheid gevul het en die wintergevoel klam en swart oor my hart gaan lê en in my gewrigte gaan plak het maar ek het dit nie meer nie. Dit is ‘n mooi seisoen. ‘n Seisoen met tyd. Tyd vir my gesin, tyd vir myself, tyd vir my vrou en tyd om op die bank te sit en sommer net te staar en aan niks te dink nie. Of om boek te lees. En planne te maak vir die komende somer. Want hy kom weer, al duur dit nog baie lank.

Waarom gebeur slegte dinge met goeie mense

Hierdie is ’n onderwerp waaroor meeste van ons van tyd tot tyd worstel. Waarom is dit soms asof die lot soos weerlig slaan. Ongeag persoon, geloof, kleur, geslag, banksaldo of enige ander kriteria waarvan ons mense bewus is. Uit die niets word jy of iemand wat jy ken, dikwels die een persoon wat volgens jou dit die minste verdien, in die gesig getref deur die hamer van die lewe. En soms herhaaldelik.

Dit is asof ons mense soos poppe op ’n draaiende fabrieksband staan en willekeurig word een van ons van die band gepluk en verniel. Soms word hy dan heeltemal gehawend op die band teruggeplaas en soms selfs heeltemal nie.

Ek lees nou die dag ’n stukkie deur Aron Moss, ’n Joodse Rabbi in Australië wat vir my pragtige duidelikheid gegee het op hierdie vraagstuk.

Sy antwoord is in kort dat ons dit nie wil weet nie. Want die implikasies wat die kennis van die antwoord inhou is verskriklik.

Solank ons nie weet waarom onskuldige mense onreg moet verduur nie pla dit ons. Solank ons dit nie weet nie word ons kwaad en hartseer daardeur. En dit is die manier hoe dit moet wees. Want solank dit ons pla is ons betrokke. En solank dit ons kwaad en hartseer maak reik ons uit na mekaar en probeer ons om die onreg te bestry en weg te neem. Enigiemand met selfs maar ’n greintjie gevoel vir regverdigheid word woedend by die aanblik van al die onreg en lyding van onskuldige mense in die wêreld om ons.

Maar dink ’n oomblik na oor wat sal gebeur as ons ewe skielik die antwoord op hierdie vraagstuk te wete sou kom. Stel dat iemand opstaan wat vir ons almal met ’n bevredigende verduideliking kan uitlê waarom dit is dat oënskynlik onskuldige en opregte mense die mees onmenslike en verskriklike lyding moet deurmaak terwyl dikwels die slegste mense met ’n lied in hul hart deur die lewe huppel sonder dat maar iets vir hulle skeefloop.

As ons hierdie antwoord sou ken sou ons vrede kon maak met die lyding van die onskuldiges. En dit is ‘n ondenkbare gedagte. Dit sal verskriklik wees as dit gebeur. Die enigste wat erger is as die lyding van onskuldiges is mense wat dit aansien en nie geraak word daardeur nie. En dit is wat sal gebeur as ons ewe skielik sou verstaan waarom onskuldige mense moet ly. Dit sal ons nie langer pla nie want ons sal die redes en die prosesse verstaan. Ons sal nie langer stilstaan by die lyding van ‘n ander nie omdat ons kan verduidelik wat die oorsaak en gevolg daarvan is. Ons sal in staat wees om lyding en onreg te rasionaliseer. Onreg sal ophou om onreg te wees. Die kennis van die antwoord sal ons laat ophou soek na die oplossing vir die probleem.

Stel jou voor jy stap in ’n hospitaalgang af. Uit ‘n kamer kom die onmenslike gille van ’n vrou wat verskriklike pyn moet verduur en in die gang staan die familie en vriende van die vrou en lag en gesels vrolik. Wanneer jy vra waarom hulle so vrolik is terwyl die vrou daarbinne soveel pyn deurmaak sê hulle dat dit die kraamsaal is. Sy kry ’n baba daarbinne en dit is waarom hulle so vrolik op die gang staan en gesels.

Ewe skielik is die pyn van die vrou in ’n ander perspektief gestel. Nou is dit glad nie meer so erg nie want ons verstaan die probleem en ons kan die lyding van die vrou relativeer en aanvaar. Tien teen een glimlag jy, wens hulle geluk en stap weg sonder om verder daaroor na te dink. Dit terwyl ‘n vrou helse pyne deurmaak op tien meter afstand van jou af.

Daarom, as ons sin kan maak uit die lyding van onskuldige mense, as ons die tragedie wat mense moet beleef kan rasionaliseer, kan ons daarmee saamleef. Ons sou gevoelloos kon luister na die gegil van onskuldige kinders wat pyn ly. Ons sou die lyding en stadige dood van ’n kankerlyer kon rasionaliseer en dit sou ons nie meer so diep raak nie. Ons sou gebroke harte en verskeurde lewens kon verdra omdat ons dit sou kon wegverduidelik. Die vraag sou beantwoord wees en ons sou verder kon gaan met ons lewens.

So lank soos die pyn en lyding van die onskuldiges ’n brandende vraag in ons harte bly sal dit ons bly pla. En so lank ons dit nie kan wegverduidelik nie sal ons dit moet probeer verlig. So lank as die lyding van die onskuldiges nie pas in ons beeld van die wêreld nie sal ons dit moet beveg. Eerder as om hulle lyding en pyn te regverdig sal ons daarvan ontslae wil raak. So lank soos ons nie verstaan waarom dit gebeur nie sal ons bly soek na oplossings vir die probleme.

Hou daarom aan om die vraag te vra. Maar hou op om die antwoord te soek en probeer om op ’n gepaste manier te reageer daarop. Neem daardie teregte woede en gebruik dit om goeie dinge mee te doen. Put energie uit die frustrasie oor die onreg en gebruik daardie energie om dieselfde onreg te beveg. Gebruik die woede om tot aksie oor te gaan. Verlig lyding oral waar jy gaan.

Ons het die antwoord nie nodig nie. Ons het nie nodig om te verstaan waarom nie. Ons het nie nodig om hierdie dinge te kan verduidelik nie. Wat ons nodig het is om dit nie te verstaan nie en om dit nie te kan wegverduidelik nie. Ons het nodig dat die lyding van onskuldiges ophou. En dit is aan ons om daarvoor te sorg.

Voel in jou hart die pyn van hulle wat ly. Leef saam met die wat onreg moet verduur en staan sy aan sy met hulle wie se lewens verwoes word op oënskoulik willekeurige manier. Want dit is die enigste manier om teen die onreg wat ons nie verstaan nie te veg.

Aan Maraai

Ek en jy is nou al die beste deel van ’n kwart-eeu saam. So lank al sien ek jou as ek regs van my kyk. Langs my trotseer jy al byna vyf en twintig jaar alles wat die lewe ons kant toe gooi. Saam. Saam doen ons dit.

En steeds, as ek regs kyk, swel my hart met trots en liefde vir die vrou wat besluit het om haar lot saam met myne in die mandjie te gooi. Die vrou wat so lank al elke oggend saam met my wakker word en die dag uitdagend in die oë kyk. Waarvan ek weet, maak nie saak wat gebeur nie, sy sal daar wees. Die een mens waarop ek vir die volle honderd persent kan vertrou.

Na al die tyd is ons al so in mekaar gevleg soos ’n koeksister. Ons het wortel geskiet in mekaar se siel. Soos twee bome waaarvan oor baie jare heen die wortels in mekaar ingegroei het. Op soveel maniere het ons een geword dat dit moeilik is om te onderskei waar ek ophou en jy begin. Waar jou gedagtes stop en myne aangaan. Ons het ’n verlengstuk van mekaar geword. Ons reise deur die lewe het een bestemming gekry.

Jy maak my heel. Jy maak van my meer as twee van myself. Jy is die mens wat ek graag sou wou wees.

Ek is die brander en jy die strand.

Jy is die wind en ek die blaar.

Ek die skip en jy die hawe.

Jy die see en ek die meeu.

Ek die woestyn en jy die reën.

Jy die boog en ek die pyl.

Ek die posduif en jy die hok.

Jy die ink en ek die pen.

Ek die losskakel en jy die skrumskakel.

Sonder jou is ek sonder doel, sonder rigting, asemloos, redeloos en sielloos.

Ten opsigte van die lesse wat die lewe so ryklik aan ons almal uitdeel is daar twee soorte mense. Die wat skerp kyk en vinnig leer en die wat kortpaadjies probeer neem en op die harde manier moet leer. Ek is hardcore tweede kategorie. Die esel wat sy voet nie twee keer teen dieselfde klip stamp nie is hoogbegaafd teenoor my. Die klip koes al as ek nader kom.

Maar, na al die baie jare saam met jou begin ek stadigaan iets nuuts te leer. Ek is al baie jare lank baie lief vir jou my vrou. Dit is nie die kwessie nie. Maar ek begin nou pas te leer hoe ek jou moet liefhê. Al die jare het ek jou op my eie manier liefgehad. ’n Soort onbeholpe, onbeskofte mannemanier. ’n Manier van dit is hoe ek is en so doen ek dit. En dit was goed gewees en jy het dit so aanvaar. Maar dit is nie die regte manier nie. Want dit is nie hoe jy is nie.

Al wat ek vra is ’n bietjie geduld met my. Want ek leer…..

Brief aan my ouers

My liewe ouers,
ek skryf hierdie brief aan julle om julle te laat weet dat dit met my goed gaan. Ek is op ’n plek in my lewe waar ek tevrede is met wie en wat ek is en dit het ek aan julle te danke.

Nou dat julle in die herfs van julle lewe is groei by my die behoefte om vir julle te sê dat julle goeie ouers is. En om my dankbaarheid aan julle te betuig vir al die moeite, liefde en geduld wat julle soveel jare lank al in julle kinders, skoonkinders en kleinkinders steek. Vir al die onbaatsugtige en onbenoemde offers wat julle jul lewens lank al bring om vir julle kinders die lewe beter te maak.

Julle hande is dun, jul lywe moeg en jul hare grys van baie jare se klipharde werk om die beste vir julle kinders te kon gee.

Ek besef nou dat alles verganklik is. My lewe lank het ek julle as ’n onlosmaaklike deel van my pad gesien. Vir so lank het ek my geen oomblik kon voorstel dat een van julle of selfs altwee op ’n dag my lewe sou verlaat nie. Het ek nooit eers daaroor nagedink dat ek eendag die pad self sal moet loop nie. En het ek julle as vanselfsprekende deel van my lewe aanvaar. Maar ek verstaan nou ook dat dit ’n keer gaan ophou. Ek verstaan nou dat ek op ’n dag nie meer die telefoon sal kan optel om met julle te gesels nie. Daarom is dit vir my belangrik om hierdie dinge vir julle te sê terwyl ek dit nog kan doen. Sodat ek nie eendag spyt is oor wat ek nie gesê het nie.

Baie jare gelede is ek aan julle gegee om te versorg, op te voed en groot te maak. ’n Taak wat julle met ywer en oorgawe aangepak het en waarin julle nie een oomblik getwyfel, gehuiwer of versaak het nie. Van my kant af het ek nie altyd my bes gedoen om dit vir julle maklik te maak nie. Inteendeel, ek het julle soms voor baie groot ouerlike uitdagings gestel, maar elkeen daarvan het julle met die wysheid en geduld van engele benader en opgelos. En my steeds in liefde onderrig en op die regte pad gehou al wou ek soms soos ’n ongeleide projektiel die verkeerde rigting in spat. Geduldig het julle my elke keer aan die hand gevat en uit die gutter getrek. En met ’n eindelose vergewingsgesindheid kon ek elke dag by julle op ’n skoon lei begin.

Julle het lyf en lede nie ontsien om my te bied wat ek nodig gehad het vir ’n normale, gesonde ontwikkeling nie.
Ek het sorgelose, vrye kinderjare gehad waaraan ek gereeld met ’n mooi gevoel in my hart terugdink. En hierdie herinneringe is omraam met julle glimlaggende gesigte. Wanneer dit moeilik met my gaan is dit waarheen ek vlug. En ek weet dat die rusplek altyd daar sal wees vir my, tot ek my kop vir die laaste keer neerlê.

Julle het altyd die goeie voorbeeld aan my gestel. Julle het my respek geleer. Die foute wat ek gemaak het is my eie. Die verkeerde keuses wat ek gemaak het het ek nie by julle geleer nie. Die krom draaie wat ek geloop het is nie julle skuld nie, maar my eie besluite gewees. Wat verkeerd geloop het in my lewe is op geen manier aan julle te wyte nie.
Daarenteen, dit wat ek goed gedoen het in my lewe is regstreeks terug te voer op lewenslesse wat ek van julle geleer het. Die goeie keuses wat ek in my lewe gemaak het het ek stuk vir stuk by julle afgekyk. Die dele van die pad wat ek reguit stap is wanneer ek julle voetspore volg. Alles wat reg loop in my lewe is aan julle te danke.

Vandag het ek en Maraai self die opvoeding van twee kinders (amper) agter die rug. Julle kleinkinders in wie se lewens julle ’n onskatbare rol speel. En as ek kyk na die pad wat ek met my twee kinders geloop het sien ek dieselfde patroon. Die foute wat ek met hulle opvoeding gemaak het is nie foute wat ek by julle geleer het nie. Dit is my eie foute. Maar elke goeie ding wat ek my kinders kon saamgee op hul lewenspad het ek by julle gekry. Tog verstommend hoe baie van die dinge waarvan ek myself voorgeneem het om nooit aan my kinders te doen nie ek tog wel gedoen het en hoe tevrede ek is met die resultaat.

Julle het my vrou aanvaar as julle kind. Julle het haar onvoorwaardelik in die familie opgeneem en geen oomblik het ons die gevoel gehad dat sy nie honderd persent deel is van ons familie nie. Sonder om vrae te stel of te oordeel het julle haar ouers ook geword. Met alle verantwoordelikhede wat daarmee saamgaan. Ons kan nie eens begin om ons respek, dank en waardering hiervoor onder woorde te bring nie.

Almal wat julle ken weet dat julle soms deur diep en donker dale moes gaan. Dat julle jul knieë deurgebid het om genade te kry. En dat dinge nie altyd maklik was nie. Dat die lewe diep en hard gesny het aan julle. Maar julle het nooit opgegee nie. Julle het standvastig die regte ding bly doen. Selfs as die tonnel lank en donker was en die moeras diep.  Onwrikbaar, geduldig en lydsaam het julle die pad bly wandel wat julle geweet het die regte pad was. En dit doen julle vandag nog. As voorbeeld vir julle kinders, skoonkinders en kleinkinders.

En ons woon nou ver van julle af. Ons sien julle min en dit is vir julle en vir ons erg. Maar julle is nie minder duidelik aanwesig in my lewe nie. En die afstand verminder nie ons liefde vir julle nie. En vervaag ook nie ons herinneringe aan julle nie. Inteendeel, die afstand bring julle in my hart nader aan my.

Julle staan nog steeds trots en fier op my horison. Soos bakens langs my pad. Waarmee ek myself kan oriënteer as ek nie meer lekker weet waarheen nie. En julle skaduwees sweef lank en breed oor die vlakte van my lewe. Dit is waar ek verkoeling kry as die son van die lewe te warm brand. Dan gaan ek op julle voete staan net soos toe ek klein was en dan hou julle my hande weer vas en loop ons saam klein treetjies.

Baie liefde,

Julle seun

Dood van ‘n vriendin

Ons is in ses maande tyd gekonfronteer met die dood van twee vriendinne aan kanker. Altwee pragtige, jong vrouens in die fleur van hulle lewe. Mense van wie jy as jy hulle op straat sou teëkom, nooit sou vermoed dat hulle die volgende slagoffers van die groot K sou kon wees nie. Een laat haar man en baba van vier maande agter en die ander een haar man en lewensmaat.

In die afgelope week het ons groot skrik gevang met iemand baie naby aan ons.

En in die proses het ons gesien wat die dood van ‘n lewensmaat doen aan die een wat agterbly. En hoe die pyn en gemis hulself in jou gesig ingrawe, totdat wat oorbly die frons en die wrang trek om die mond is. Rooi oë met ‘n wilde, desperate uitdrukking. Hoe die mans probeer om dapper en sterk te bly deur alles wat gebeur het, terwyl hulle stukkend is. In die gutter sit. Ook dat daar niks is wat enigiemand vir hulle kan doen nie. Nie eens die naaste familie of beste vriende kan die pyn versag nie. Net so min as wat daar ‘n wetenskaplike formule was om hul vrouens se lewens te red, so min is daar ‘n formule wat hulle pyn kan laat verdwyn en hulle lewens wat totaal ingestort het weer rigting kan gee.

Dit is die harde realiteit waarmee hulle gekonfronteer word. Die realiteit van lewe en dood. Die feit dat ons almal op ‘n keer dood sal gaan. Dit is die enigste sekerheid wat ons in hierdie lewe het. En dat jy dan self deur die pyn en verlies heen moet worstel en probeer om die skerwe van jou lewe op te tel en daar iets sinvols mee te doen. Terwyl die wêreld om jou aangaan asof niks gebeur het nie. Want tyd staan nie stil nie en dit wag vir niemand nie. En hierdie tydkapsule waarin ons gevange sit jaag onverbiddelik voort op sy reis deur die ruimte en sleur ons almal mee na ons onvermydelike bestemming. Ons afspraak met ons Maker.

Vir my is dit maklik om hierdie dinge te sê. Ek is die eerste wat dit sal erken. Ek is nog nie deur so ‘n verskriklike diep swart gat nie. Ek het nog net in die verte langs die dal van doodskaduwee gestap, nooit deur nie. Op ‘n afstand gekyk en die verskrikking en pyn op ‘n ander se gesig gesien. Maar om een of ander rede laat hierdie gebeurtenisse my nie los nie. Ek is baie diep geraak deur wat met my vriende gebeur het. Mense van ons ouderdom, onafskeidelik en na byna 23 jaar nog net so verlief op mekaar soos toe dit alles vir hulle begin het. Hulle het so ‘n einde nie in hulle wildste nagmerries kon voorstel nie.

Wat my die meeste geraak het is die hoeveelhede mense wat dan hulle betrokkenheid toon. Mense wat aangeraak is deur die lewe van so ‘n persoon. Een van die grootste begrafnisse waar ek nog was was die van ‘n gestremde seuntjie wat nie kon praat nie. Hele kerke vol met vriende en familie, sale vol mense wat gekom het om ‘n laaste eer te bewys aan ‘n vriendin, kollega, buurvrou of kennis. Almal mense wat met ‘n handdruk, skouerklop en ‘n paar woorde kom sê dat jy nie alleen op die wêreld agtergebly het nie. Al sweef jy op daardie oomblik bo ‘n donkerswart put. Elke keer wonder ek so half bekommerd hoeveel mense sal kom as ek daar lê. Hoeveel mense het ek met my lewe aangeraak?

En ek kan my die verskriklike donkerte waarin die wat agterbly nie voorstel nie. Ek weet nie hoe jy slaap in die nag nie en as jy tog slaap, hoe word jy wakker? En as jy wakker word, hoe staan jy op? As jy opstaan, wat doen jy dan? Waaraan dink jy die heeldag? Wat gaan in jou gedagtes om en wat sien jy as jy jou oë toemaak? Hoe moet dit wees om om te draai in ‘n leë bed? Hoe kom jy tuis in ‘n stil, donker huis? Wat maak jy om te eet en hoe eet jy alleen? Hoe was jy daardie een bord, een mes, een vurk en een koppie, droog dit af en pak dit weg?

Die ergste van alles, wat doen jy met jou maatjie se goetertjies? Want op ‘n dag moet daar opgeruim word. Hoe gaan jy deur die laaie, kaste, bokse en rakke en besluit wat gaan en wat bly? En van dit wat gaan, waar gaan dit heen? En wat doen jy met dit wat bly?

Hoe verander jy jou status van getroud na wewenaar/weduwee? Op amptelike dokumente, elektroniese stelsels, krogte van die internet waar jou lewe geregistreer en bewaar en vasgelê is staan jou maatjie langs jou. Hoe maak jy jouself weer enkel, skeur jy jouself los van al die bande wat jou bind aan iemand wat nie meer daar is nie. Hoe lank duur dit voor jy weer enkel is.

Hoe gaan jy om met vriende, kennisse en familie wat jammer is vir jou en op onhandige, maar menslike maniere probeer om jou pyn te versag? Wat sê jy vir ou kennisse wat jy raakloop en wat vra hoe dit gaan? Hoe besoek jy familiebyeenkomste alleen? Hoe reageer jy as iemand ‘n grap maak oor siekte of die dood?

Hoe bly jy glo in dit wat jy altyd geglo het? Weet jy nog so seker al die dinge wat jy altyd met soveel sekerheid geweet het? Hoe bid jy?

En hoe bly jy ten midde van dit alles nog steeds ‘n rots van beskerming en stabiliteit vir die kinders wat ‘n ouer verloor het? Kinders wat in soveel opsigte hul moeder in hulle dra.

Want werklik, mense doen dit en kry dit reg. Ek weet net nie hoe nie. Ek weet ook dat miljarde mense ons al voorgegaan het in hierdie proses en dit oorleef het. Dat alles wat met ons gebeur al ‘n keer met iemand gebeur het. Dat hele oerwoude se bome al gekap is om genoeg papier te produseer vir al die boeke wat oor die onderwerp geskryf is. Maar ek dink dat elke keer dat dit gebeur, maak nie saak met wie en waar op die wêreld nie, elkeen sy eie pad moet vind deur die onvermydelike doolhof van pyn, smart en donker depressie wat so ‘n gebeurtenis vergesel.

Op ‘n vreemde manier word deur die dood juis die essensie van ons lewens blootgelê. Ons verskriklike kwetsbaarheid en ons byna onbeperkte kapasiteit om met ons hele hart en wese iemand lief te hê. Of dit nou vriend, vriendin, man, vrou, kind of verlangse familie is. Op so ‘n manier dat afskeid deur die dood fisiek pyn veroorsaak. Dat ‘n genesingsproses van weke, maande en soms jare nodig is om ‘n roof oor die wond te laat groei en dat die litteken daarvan nooit verdwyn nie.

Rafiki laai die kinders af

Rafiki was ‘n regte mannetjieshond. Karre was vir hom onweerstaanbaar. As gevolg van sy grootte was dit nooit maklik om die ou saam te laat ry in die 323 nie, omdat daar meestal saam het hom nog twee klein dogtertjies op die agterbank moes sit. Maar dit was vir hom geen rede om nie elke truuk in die boek uit te haal om saam te gaan as ons ry nie. Hy was per slot van sake die dogters se beste vriend en het glad nie omgegee om sy bank in die kar met hulle te deel nie.

Rafiki se teenwoordigheid in ‘n 323 was om die minste te sê ‘n bietjie oorweldigend. Hy het die helfte van die agterbank vol gesit, met sy kop aan die dak geraak en sy krokodilbek met druppende lang pienk tong het oor my skouer geloer as ek bestuur het.

Die groot probleem was eintlik meer dat alles wat hy gesien het vir hom baie interessant was. Wanneer hy heen en weer beweeg het oor die agtersitplek het die 323’tjie saam oor die pad geslinger van sy gewig. Die ergste was as ons langs ‘n taxi gestop het by ‘n stopstraat. Dan het hy die binnekant van die 323 omtrent verbou in sy verwoede pogings om by al daardie koerantbesorgers uit te kom wat in die taxi langs ons sit.

Desondanks was daar tog geleenthede wat Rafiki saam met ons êrens heen gery het. Dit was gewoonlik noodgevalle of anders simpelweg gevalle van intimidasie en gatkruipery wat gemaak het dat ons hom nie kon weier nie.

Hy het een kunsie gehad met Maraai wat vir hom beskeie sukses opgelewer het. Ek was meestal soggens al weg teen die tyd dat sy klaar was vir werk. Sy het dan die kinders by die kleuterskool gaan aflaai voordat sy werk toe gery het. Dit was natuurlik nadat sy haarself pynlik netjies aangetrek en mooigemaak het vir die dag se werk.

Wanneer sy die 323 dan by die hek uitgetrek het en uitgeklim het om die hek weer toe te maak het Rafiki soms by haar verbygeglip en blitsvinnig in die kar gespring. Al haar pogings om die reuse-terrier uit die kar te kry het op niks uitgeloop nie. As sy die deur oopmaak om hom uit te haal skuif hy net oor na die ander kant toe. Stap sy om na die ander kant van die kar dan skuif hy weer terug. Leun sy in die kar in om hom aan sy halsband uit die kar te trek dan knor hy saggies en lig die lip so ‘n bietjie op. Nie dreigend nie, maar wel met ‘n duidelike boodskap. Ek ry saam, raak maar gewoond daaraan.

Die uiteinde van die saak was dan dat sy die kinders in die kar moes laai, kleuterskool toe ry om hulle te gaan aflaai met Rafiki wat geduldig op die agterbank saamry en daarna eers weer huistoe ry om hom te gaan aflaai. Wanneer sy tuisgekom het het hy dan sonder probleem uitgespring en tevrede huistoe gegaan, sodat sy werk toe kon gaan.

Haar frustrasie was dan gewoonlik al teen kookpunt, want die tyd in die oggende was gewoonlik redelik fyn gesny en daar was min tyd vir speletjies met ‘n groot hond wat hom soos ‘n bederfde tiener gedra.

Wanneer sy my gebel het om by my te kla hieroor het ek dit altyd amusant gevind, maar agteraf besef ek hoe groot die frustrasie was wat sy beleef het met die oversize hond in die undersize 323. Die kinders was in elk geval altyd baie opgewonde as Rafiki hulle by die skool gaan aflaai het. Ek het saans dan in kleur en geur die verhale en avonture beluister wat hulle beleef het met hulle beste vriend op die agterbank.